Девојчето без кибритчиња
...Просторија преполна со луѓе. Стуткани еден до друг. Дамите си ги превиткуваат нозете од болката предизвикана од високите потпетици, а мажите се трујат од пурите вметнати меѓу прстите. Не може ни воздух да се земе од никотинскиот чад, но ни тие жртви не беа пречка за да се биде виден токму таму. Секој беше со крзното на себе. Некои дами имаа и цели мртви животни околу вратот кои би требало да претставуваат шал. Многу ме плашеа тие кутри животинки. Изгледаа како да се живи и како поради својот бес немале што друго, па затоа фатиле и ја загризале сопствената опашка. Не можев ниту да замислам, а камо ли да носам мртво суштество околу својот врат! Никогаш не сум навлегувала длабоко во темите во врска со убивањето на тие суштества, затоа што првично јас многу се плашев од животинскиот свет. Уште од времето кога знаев за себе, јас се тресев од страв само ако ми се доближеше младо од кокошка, а не дај Боже да дојдев до близок контакт со некое поголемо нешто кое оди на четири нозе. Имено, јас не ги мразев животните, само замислував дека тие мене нешто ќе ми направат.
Навистина не ми беше јасно зошто ги милуваат со рацете тие животни врз себе, кога тие не чувствуваа повеќе ништо. Можеби сакаа да им покажат на останатите лица околу себе дека тој нивен накит е многу драгоцен и да внимаваат како се однесуваат во негова близина: да внимаваат случајно да не му исцртаат кругче од цигара или капката од пијалакот од својата чаша да не се натопи врз меките влакна. Но, ако воопшто дојдеше до такво нешто, тогаш реакцијата би била различна во зависност од тоа дали капката се разделила од „Dom Perignon“ или од обична жолта. Ако виновникот е конзумирачот на претходно споменатото вино, нема да се казни, туку ќе се закити со најможен џентлменски или дамски поздрав и дури и ќе добие шанса за деловен разговор, додека локачот на ракијата ќе си го добие својот подарок кој е спакуван со навредувачки пцости од типот: „Селанецу низаеден, дали знаеш колку евра потрошив на ова парче за ти во една секунда го уништиш со твојата евтина ракија?!”…
Не ги сакав тие забави, но моите родители секоја сабота ме дотеруваа и ме носеа на тие собири на кремот од нашиот град. Секој петок се славеше нечија заработка, дали од познаник или од пријател на татко ми, а секоја втора сабота се собираа пријателките на мајка ми за да си го покажат своето најново парче купено надвор од државата натпреварувајќи се која дала повеќе пари, од која дама фустанот е најоригинален и дали некоја може воопшто да ја дуплира таа нејзина раскошна убавина. Сите си делеа меѓу себе комплименти дека се дури поубави од девојките на насловните страници од модните списанија, иако имаа изглед на кој итно и му требаше место во весникот: но на онаа страница каде што темата е за лица на кои им се потребни хируршко-естетски зафати!
Јас бев најдотераниот објект во просторијата. Фустанчето што мајка ми ми го купи претходниот ден беше брендиран од скапа марка, што дури многумина во таа просторија немаа ни пристап до бутиците во кои таа се продаваше. Мораше за секоја кремска забава мајка ми да се пофали со тоа дека, иако и на неа е сé познато, дека може дури и за својата ќерка да си го дозволи истиот буџет. Ме поставуваше веднаш до себе, за во секој момент да ме предупредува како да го поправам своето држење: дали грбот ми е исправен, дали ги запазувам најстрогите дамски манири, дали големата црвена панделка на главата ми заминала на лево или дали некое влакно од косата фатило погрешен правец. На секоја собиранка јас имав најнова облека која не паметам дали барем сум ја пробала по вторпат. Не смеев исто парче на мене да биде видено повторно. Мене ми завидуваа сите возрасни дами околу.
А, имав само десет години.
„Ловровски“ беше позната фирма дури и пошироко од нашиот град. Мојот татко беше како мафија во очите на нашите сограѓани кого секој го почитуваше. Никој не знаеше како своето богатство го стекнал и колку точно бизниси тој води. Не смееше никој за него да каже лош збор, затоа што познанството со него отвораше многу врати. Ако ништо друго, барем вратата од неговата канцеларија која беше првична цел за секој негов сограѓанин: дали да му нуди партнерство, некоја зделка или едноставно помош... Многу лица останале восхитени од ентериерот на неговата канцеларија која беше само показател за тоа колку всушност пари има тој. Но, и многу лица се заслепиле од големината на нејзината раскошност и од исто толку големото одбивање пред побараната помош.
Јас не се разбирав многу од фирмата на татко ми. Дури и ако прашав, тој само ќе ми одговореше дека сум премногу мала за да знам како функционира светот на возрасните. Ги знаев имињата на неговите вработени кои со страв се однесуваа кон мене. Во тие години мислев дека работа на тие чичковци и тетки е само да се плашат од татко ми и тој да им дава плата. Мислев дека и таква професија постои.
Деловната зграда од татко ми беше висок објект кој беше во центарот на градот. На него со огромни букви пишуваше ЛОВРОВСКИ. Буквите беа поставени многу високо на надворешниот ѕид веднаш под покривот. Секој кој што навлегуваше во центарот, првото нешто што го боцкаше во очите беше тој збор. Нашата куќа беше недалеку од неа и можев да си дозволам една прошетка до работата на татко ми. Кога ќе пристигнев пред зградата дури и врапчињата знаеја каде ќе се паркирам. Како и сите познати светски фирми и оваа имаше едно симболично паркче кое даваше една свежина на дворот од зградата. Имаше тревник, мало фонтанче од кое некогаш излегуваше вода, некогаш не, и три дрвца кои правеа доволно сенка. Мене многу добро ми делуваше тоа минимално зеленило. Како да беше мое катче кое си го користев за бегство во фантазиите.
Секогаш седнував под средното дрво. Некои велеа дека прави најголема сенка, па затоа и сум го одбрала токму тоа место. Но, покрај тоа, под дрвото имаше еден голем камен кој јас го нарекував Кралско Столче и кој беше наменет токму за таква кралица како мене. Понекогаш се прашував дали намерно беше ставен тука, затоа што локацијата му беше и повеќе од погодна. Секогаш по пристигнувањето до моето омилено место, седнував на мојот престол и тогаш пред моите очи се вцртуваше она што само јас си го нарекував така: Погледот од Соништата. Единствено под тоа дрво, на тоа мое столче, таквиот видик беше најоригинален, секој сантиметар беше добро обележан. Пред моите очи се појавуваше таа огромна зграда која само од таа позиција можев да ја опфатам цела и во многу помал размер.
Удобно се сместував на пиедесталот. Раскошните фустанчиња на мене некако не беа во согласност со тој тврд материјал наречен камен, но сé беше во најдобар ред затоа што околностите си ги создавав јас, тие беа производ од мислите во мојата фино исчешлана глава. Имав ритуал за кој ми беше потребно токму за местото. Уште кога го открив тоа мое мало царство, инспирирана од глетката, зедов парче хартија и на него го испишав моето име дводимензионално. Во чантата во која го носев буквално целиот прибор кој може да постои и кој е наменет за во училиште, се наоѓаа и ножичките, па затоа мојот конечен производ беше прецизно исечен и името беше отсечено од останатата хартија. Тие букви ги цртав приближно онакви какви што беа буквите кои висеа горе, на зградата. Кога името го имав во моите раце, тогаш можев да си ја исполнам желбата. Го кревав хартиеното име високо поставувајќи го веднаш до буквите на ѕидот од мојата лева страна, едното око го замижував, така што мојот поглед заедно ги опфаќаше малиот и гигантскиот збор од зградата. На тој начин желбата за момент беше реалност: реченицата добиваше еднаква големина и гледав како мојата лична именка и придавка висат на зградата - САРА ЛОВРОВСКИ...
Честопати се повторуваше тоа. Татко ми ќе забележеше од неговата канцеларија дека сум пристигнала почнувајќи го ритуалот и ќе ме довикнеше од прозорецот лоциран под буквите урнувајќи ми ја илузијата:
-Саричке, златна моја, ајде дојди горе, не седи на тој ладен камен, тетка Секретарка веќе ти го подготви твојот омилен чоколаден напиток. Впрочем, нема потреба да си замислуваш такви игри, мила моја, сé ова еден ден ќе биде твое! Ајде, качувај се!
Да, тие зборови секојдневно се спомнуваа: ...сето ова еден ден ќе биде твое.... Тато ме прегрнуваше силно, ме напаѓаше со милион бакнежи и ми ветуваше светла иднина со ниедна грижа. Мене на тие години зборот грижа ми немаше некое посебно значење. A, ако воопшто мораше да го спомнам во мојот детски вокабулар, тогаш тој би бил заменет со друг израз: „Сé уште некупената најнова барбика од излогот; Пак ли домашна работа?!...; Оставете ме да поиграм уште малку, не ми се спие...“ Не дека по секоја цена мораше да ја имам најраскошната русокоса кукла поради која на многу девојчиња им течеа лиги и стаклото од излогот го лепеа со отпечатоци кога поминуваа покрај продавницата, туку секоја моја желба ми беше одобрувана уште пред да ја помислам.
Јас бев девојче, но немав кибритчиња...
Таа година имаше пад на берзата. Не дека знаев што значи тоа, туку тие зборови скришум ги слушнав во разговорот од моите родители. Тој се одвиваше под некој страв. Стравот го забележав во очите на двајцата.
-Зарем не ти кажав стопати дека треба убаво да ги отвориш очите? Како ли сега ќе живееме? Да просиме ли? Да не треба сега да се рамнам со оние од ниската класа? Тоа, извини, ама не го гледаш од мене! Како знаеш, ама да се извлечеш од оваа криза! Ова за мене е премногу!
-Но, жено, дали ти разбираш што зборуваш?! Зарем тебе ти е гајле само што ќе речат другите? Страв ти е дека твоите божемни пријателки нема да те примат нa нивните забави? Зарем не помислуваш на тоа дека ние сме живи и здрави? Барем помисли на Сара, таа сé уште може да успее во животот, ако ние не успеавме...
-Ти мислиш дека јас без скршен денар ќе бидам здрава?! Јас не знам дали воопшто ќе го преживеам овој стрес. Можеби ќе смрзнам од студ живеејќи во некоја колиба како последен просјак! Јас не верував дека ќе излезеш ваков глупак! Ееееј, па ние бевме најбогати во цел град, а сега ќе умреме од глад и срам!
-Лорета, жено моја, не е толку страшно, можеме да преживееме, не сме дојдени до питачки стап! Еве, можеби ќе најдеме од некого мала помош, колку да се снајдеме. Јас за почеток ќе побарам некоја работичка...
-Молам?! Да побараме помош од некого?! Па, ти не си нормален! Побрзо би се сокрила в земја, отколку да барам помош од овие гиздавци во градов! Па, јас имам гордост и име во него, јас претставувам страв и трепет низ овие улици! Нема да дозволам да се спуштам на такво ниско ниво... Јас ти кажав, Симеон: како знаеш и умееш да се извадиш од овие гомненици, инаку, во спротивно: не би сакал да знаеш од мене што ќе добиеш!
Јас бев скриена во ходникот. Вратата од спалната соба во која беа тие беше малку подотворена. Мајка ми беше видно лута, а на татко ми како да му беше повеќе страв од неа, отколку од беспарицата. Таа бесно излезе од спалната и се упати кон скалите кои водеа кон долниот спрат. Мене не ме виде дека шпионирам во ходникот. Кога видов дека исчезна, со мачји чекори се упатив да влезам во спалната, каде што сé уште беше тато. Кутриот, беше седнат на креветот и рацете му беа ставени на главата и бледо гледаше кон подот, како да немаше излез за него. Со натажен глас му викнав од полуотворената врата.
-Татичко, добро ли си?...
Се штрекна. Се сврте кон мене. На него стави насмевка како да нема ниедна грижа, како да не била расправијата од пред малку.
-Саричке моја, па од кога висиш таму на вратата? Дојди, влези да те гушнам.
Влегов повторно со натажено лице. Седнав до него. Ме прегрна.
-Татичко, знам дека не треба да слушам туѓи разговори, но вие бевте толку гласни, што се слушавте низ цела куќа. Всушност, мама повеќе се слушаше... Татичко, дали е сé во ред? Дали е вистина, како што кажа мама, дека ќе живееме во колиба?
Тој само се насмевна. И пак силно ме прегрна.
-Ех, миличка моја, најмиличка, зарем ти не ја знаеш мајка ти? Таа си замислува нешта кои не се вистина, кои постојат само во нејзината глава и знаеш дека мора гласно да ги каже, знаеш дека таа не знае да молчи. Зборува напразно. Можеби ѝ е само страв дека ќе остане без нејзината бунда од овца и нема да ја топли оваа зима!
-Хаха, татичко, не е од овца, од лисица е!
-Ех, лисицо моја, сé си знаеш!... Но, не грижи се, убавице, татичко сé ќе среди... Туку, ајде, време е за в кревет, наутро ќе ми се жалиш дека ти се спие и дека не ти се оди на училиште! Ајде, Саричке, одиме!
Татко ми ме крена високо со рацете. Секогаш ми велеше дека принцеза како мене треба и летајќи да оди в кревет. Тој беше мојот авион кој знаеше како да ме крене високо без да ми е страв и како да ме приземји без да ме повреди. Со него животот ми беше како во сказните. Никој немаше подобар татко од мојот.
Расправијата од моите родители почна да се огледува во натамошниот период. Повеќе не беше како претходно. Дома имаше сé повеќе караници, мајка ми полудуваше, татко ми почна нервно да опаѓа исто како и неговата фирма. Мојот ритуал продолжив да го правам, но за разлика од претходно, јас секој ден гледав како вработените во фирмата си заминуваа со пакети во рацете и повеќе не се враќаа... Татко ми го гледав дури и преку прозорецот од неговата канцеларија како е загрижен. Како да немаше надеж за него.
Внатре не беше исто. Големината на просториите тогаш конечно ја видов. Беа празни и многу тивки. Дури и онаа просторија од каде што секогаш имаше врева, беше само уште една просторија каде се слушаше дури и ехото на чукањето од срцето. Таа просторија беше преполна од компјутери кои беа ставени во црвени кабини составени само од три страни, без покрив и четврта страна на која се седнуваше пред тој апарат. Кабините беа поврзани меѓусебе, а на дрвените штици измеѓу беа оставени слушалките со микрофон со кои вработените дами разговараа со клиентите. Дури и кога не разговараа преку телефонската линија со потенцијалните купувачи, тие беа многу гласни додека ги кажуваа сите оние озборувања кои можат да се слушнат само од жени ставени на куп. Секогаш беше светло. Целите ѕидови беа заменети со прозорци. Тој ден, дури ни сонцето не сакаше да присуствува на големата преселба и беше се скрило зад темните облаци...
Поздравот „Добар ден, млада госпоѓице!“ од чичковците и тетките можев да си го слушнам само во мојата меморија. Овојпат само бев поттуркувана од нив како да им бев пречка во нивното отселување. Јас не постоев во тие моменти, затоа што тие повеќе не зависеа од татко ми.
-Тетка Секретарка, навистина ли си одите? Кој ли сега ќе ми го подготвува најубавото топло чоколатце на цел свет? Јас навистина не сакам да си одите!
Ја тргнав за здолништето. Имав тажен поглед на лицето. Уште да заплачам.
-Ох, мила моја, немој да тагуваш. Јас не си одам од овде поради тебе. Понекогаш животот на возрасните не е толку лесен и луѓето понекогаш мора да си одат. Верувај дека јас најмногу поради тебе би останала тука и по цели денови би ти ги подготвувала највкусните чоколади, но јас морам да имам пари за и моите дечиња дома да имаат што да јадат. Не ми се лутиш, нели среќо?!
Ги свитка колената и се спушти на моја висина. Го остави настрана хартиениот пакет во кој имаше лични работи. Искрено ме прегрна. Го почувствував тоа.
-Мила моја, немој да ме заборавиш. Верувај дека нема ни јас тебе. Да ми растеш голема, здрава, убава и паметна. Ти и сега си мојата најубава убавица, но вети ми дека ќе бидеш паметна и дека ќе ги слушаш мама и тато. Ајде, чао убавице!
Забележав влага во нејзините очи. Се сврте кон излезната врата и како да не сакаше повеќе да ѝ го гледам ликот. Како да го скри од мене. Си замина. Ја зеде во левата рака преполната кутија, а со десната рака забележав како ги допира очите. Не сакав кога луѓето си одат од мене.
-Чичко Компјутер, чичко Компјутер, зарем и ти ќе си одиш?!
Веднаш го забележав и најмудриот од вработените. И тој иташе кон излезот. Во него немаше никаков багаж.
-Ех малечка моја, па што ми останува друго? Каде сите: таму и јас!
Ме помилува по косата. Прилично беше насмеан.
-Не, не, ти ме лажеш, ти немаш во рацете пакет како и другите! Тоа значи дека не си одиш!
Гласно се насмеа.
-Хаха, Саричке, навистина немам багаж, но не дека не сум се спакувал, туку дека нема што да си земам. Мојата работа беше да ги негувам компјутерите, тие беа мојата алатка. Но, ниеден од нив не беше мој, така што немам ни право да си ги однесам дома!
Тој се смееше, но јас сé уште не сфаќав што е смешно.
-Сепак, знаеш ли што ќе понесам дома?
-Што?...
-Споменот на насмевката на најмилото девојче на цел свет! Нормално, ако се насмевнеш за да те запаметам токму така...
Овој пат ми се стопли душичката од убавите зборови на мојот најдраг чичко Компјутер. Не можев, а да не ја исполнам, ако можам да речам, последната желба од него кон мене. Тој ми беше таму како втор татко. За време на работните паузи ме учеше како да управувам со најмоќната кутија на светот, но и воедно ми помагаше како да научам да управувам со мојот свет. Топлата чоколада од тетка Секретарка и топлиот збор од чичко Компјутер беа единствената топлина во таа зграда.
Секако: по татко ми.
-Татичко, може ли да влезам?
Ја подотворив како по навика малку вратата од неговата канцеларија. Тоа го правев кога знаев дека има некаква мака. Овој пат неа ja забележав и во неговите очи.
-Влези, Сара...
Беше свртен со грбот, седнат на кожениот ротирачки стол, а светлината на огромниот прозорец му даваше само привидна светлина на лицето. Од душата му извираа темнини.
Седнав на местото каде седнуваа странките. Ја наведнав главата. Се почувствував дека имам направено некоја беља, па сум отишла на испрашување кај татко ми. Не му реков ништо.
Наеднаш се штрекна тој. Се сврте кон мене. Сé уште немаше барем поднасмевнат израз.
-Беше на училиште?
-Да, бев...
-И?
-И ништо... Учителката повторно беше дотерана со црното костумче и виолетовите штикли.
-Ахам...
Татко ми не изреагира ни на мојот банален одговор. Сигурна сум дека не ме ни слушна што реков.
-Надвор, во ходникот, имаше гужва?
-Ахам. Сите трчаа како попарени.
-Ха, точно така: навистина нé попарија овие одозгора...
Го стави изразот на иронија.
-Татичко, дали мама е лута поради тоа што сите овие луѓе си одат дома?
-Мајка ти му е лута на животот. Никому друг. Таа се надеваше дека секогаш ќе биде како порано, но ете: животот ја изневери!
-Тоа значи дека животот ќе ни се промени? Дали јас ќе треба уште да одам на училиште?
-Не мила моја, јас нема да дозволам твојот живот да се смени. Сé што сум ти ветил, сé ќе се исполни. Верувај му ти на татичко.
-А, мама? До кога ќе биде онака лута? Вчера ја слушнав како зборува за некакво напуштање... Кого ли сака да напушти?
-Не знам мила. Можеби рекла дека ја напуштил паметот!
Конечно се насмевна. И мене ми дојде убаво.
-Татичко, ајде да прошетаме. Одамна не сум била во зоолошката градина. Децата од моето одделение кажаа дека има нови тигри. И дека сé уште биле бебиња!
- Друг пат мила. Сега татичко има работа. Кога ќе се среди сé околу оваа фирма, ветувам дека ќе имам многу повеќе време за да ја посетуваме зоолошката. Барем тогаш ќе знам дека сум конечно помеѓу вистински животни!
Малку по малку зградата се испразни. Го немаше метежот, немаше ни знаци на живот внатре. Немаше дури ни едно цвеќе во саксија. Остана само татко ми кого го посетуваа некои многу сериозни господа. Јас многу се плашев од нив. Изгледаа како да сакаат да му направат нешто лошо на татко ми. Но, и тој го имаше мојот исплашен израз на лицето. Секогаш низ разговорот со нив спомнуваше некои бројки: суми на пари, датуми, број на години. Тие никогаш не покажуваа некои емоции околу кажаните податоци. Не го ни гледаа кога зборуваше. Секогаш беа со некои тефтери во рацете и сé што тој ќе кажеше го запишуваа. Не знаев зошто тоа го правеа, мислев дека најверојатно не можеа да запаметат како секој нормален човек. А, и зошто толку ги запишуваа изјавите од татко ми? Толку ли тој беше паметен, па сакаа да го овековечат неговиот збор?
Како да им беше ладно. Секогаш внатре стоеја со капутите на нив. Никогаш не ги соблекуваа. Можеби тоа за нив беше модерно, па затоа капутите никогаш не ги закопчуваа. Колку повеќе се мафташе капутот на сите страни, толку посилен впечаток оставаше неговиот носител.
-Тато, тато, кои се овие луѓишта?
Им бев многу лута, па низ стегната вилица скришум го прашував татко ми.
-Тие, Саричке, се викаат инспектори. Ја разгледуваат зградата. Гледаат дали татичко твој работел добро.
-Па, јас ќе им кажам дека си работел добро, нема потреба да се рашетуваат овде. Речи им нека си одат!
-Мила, немој да бидеш некултурна, тоа си е нивна работа. Јас знам дека ти секаде би кажала убав збор за мене, но овојпат тие сами нека си видат дали сум јас добар или не. Ајде, оди сега да си поиграш надвор, па кога ќе завршам со овие чичковциве ќе те викнам да си одиме дома. Важи?
Тупнав со ногата. Дувнав силно со носот. Лутината ми се познаваше по целото тело. Ја кренав главата горе и непогледнувајќи во никого со исправен став се упатив кон излезот. Татко ми сепак не ми дозволи да го одбранам од тие пингвини. Излегов надвор, но не ја треснав вратата.
Од тој момент се појави моето прво кибритче.
...
Марија Лозаноска
„Девојчето без кибритчиња“,
- седмата глава од романот Големото Л, 2012
Навистина не ми беше јасно зошто ги милуваат со рацете тие животни врз себе, кога тие не чувствуваа повеќе ништо. Можеби сакаа да им покажат на останатите лица околу себе дека тој нивен накит е многу драгоцен и да внимаваат како се однесуваат во негова близина: да внимаваат случајно да не му исцртаат кругче од цигара или капката од пијалакот од својата чаша да не се натопи врз меките влакна. Но, ако воопшто дојдеше до такво нешто, тогаш реакцијата би била различна во зависност од тоа дали капката се разделила од „Dom Perignon“ или од обична жолта. Ако виновникот е конзумирачот на претходно споменатото вино, нема да се казни, туку ќе се закити со најможен џентлменски или дамски поздрав и дури и ќе добие шанса за деловен разговор, додека локачот на ракијата ќе си го добие својот подарок кој е спакуван со навредувачки пцости од типот: „Селанецу низаеден, дали знаеш колку евра потрошив на ова парче за ти во една секунда го уништиш со твојата евтина ракија?!”…
Не ги сакав тие забави, но моите родители секоја сабота ме дотеруваа и ме носеа на тие собири на кремот од нашиот град. Секој петок се славеше нечија заработка, дали од познаник или од пријател на татко ми, а секоја втора сабота се собираа пријателките на мајка ми за да си го покажат своето најново парче купено надвор од државата натпреварувајќи се која дала повеќе пари, од која дама фустанот е најоригинален и дали некоја може воопшто да ја дуплира таа нејзина раскошна убавина. Сите си делеа меѓу себе комплименти дека се дури поубави од девојките на насловните страници од модните списанија, иако имаа изглед на кој итно и му требаше место во весникот: но на онаа страница каде што темата е за лица на кои им се потребни хируршко-естетски зафати!
Јас бев најдотераниот објект во просторијата. Фустанчето што мајка ми ми го купи претходниот ден беше брендиран од скапа марка, што дури многумина во таа просторија немаа ни пристап до бутиците во кои таа се продаваше. Мораше за секоја кремска забава мајка ми да се пофали со тоа дека, иако и на неа е сé познато, дека може дури и за својата ќерка да си го дозволи истиот буџет. Ме поставуваше веднаш до себе, за во секој момент да ме предупредува како да го поправам своето држење: дали грбот ми е исправен, дали ги запазувам најстрогите дамски манири, дали големата црвена панделка на главата ми заминала на лево или дали некое влакно од косата фатило погрешен правец. На секоја собиранка јас имав најнова облека која не паметам дали барем сум ја пробала по вторпат. Не смеев исто парче на мене да биде видено повторно. Мене ми завидуваа сите возрасни дами околу.
А, имав само десет години.
„Ловровски“ беше позната фирма дури и пошироко од нашиот град. Мојот татко беше како мафија во очите на нашите сограѓани кого секој го почитуваше. Никој не знаеше како своето богатство го стекнал и колку точно бизниси тој води. Не смееше никој за него да каже лош збор, затоа што познанството со него отвораше многу врати. Ако ништо друго, барем вратата од неговата канцеларија која беше првична цел за секој негов сограѓанин: дали да му нуди партнерство, некоја зделка или едноставно помош... Многу лица останале восхитени од ентериерот на неговата канцеларија која беше само показател за тоа колку всушност пари има тој. Но, и многу лица се заслепиле од големината на нејзината раскошност и од исто толку големото одбивање пред побараната помош.
Јас не се разбирав многу од фирмата на татко ми. Дури и ако прашав, тој само ќе ми одговореше дека сум премногу мала за да знам како функционира светот на возрасните. Ги знаев имињата на неговите вработени кои со страв се однесуваа кон мене. Во тие години мислев дека работа на тие чичковци и тетки е само да се плашат од татко ми и тој да им дава плата. Мислев дека и таква професија постои.
Деловната зграда од татко ми беше висок објект кој беше во центарот на градот. На него со огромни букви пишуваше ЛОВРОВСКИ. Буквите беа поставени многу високо на надворешниот ѕид веднаш под покривот. Секој кој што навлегуваше во центарот, првото нешто што го боцкаше во очите беше тој збор. Нашата куќа беше недалеку од неа и можев да си дозволам една прошетка до работата на татко ми. Кога ќе пристигнев пред зградата дури и врапчињата знаеја каде ќе се паркирам. Како и сите познати светски фирми и оваа имаше едно симболично паркче кое даваше една свежина на дворот од зградата. Имаше тревник, мало фонтанче од кое некогаш излегуваше вода, некогаш не, и три дрвца кои правеа доволно сенка. Мене многу добро ми делуваше тоа минимално зеленило. Како да беше мое катче кое си го користев за бегство во фантазиите.
Секогаш седнував под средното дрво. Некои велеа дека прави најголема сенка, па затоа и сум го одбрала токму тоа место. Но, покрај тоа, под дрвото имаше еден голем камен кој јас го нарекував Кралско Столче и кој беше наменет токму за таква кралица како мене. Понекогаш се прашував дали намерно беше ставен тука, затоа што локацијата му беше и повеќе од погодна. Секогаш по пристигнувањето до моето омилено место, седнував на мојот престол и тогаш пред моите очи се вцртуваше она што само јас си го нарекував така: Погледот од Соништата. Единствено под тоа дрво, на тоа мое столче, таквиот видик беше најоригинален, секој сантиметар беше добро обележан. Пред моите очи се појавуваше таа огромна зграда која само од таа позиција можев да ја опфатам цела и во многу помал размер.
Удобно се сместував на пиедесталот. Раскошните фустанчиња на мене некако не беа во согласност со тој тврд материјал наречен камен, но сé беше во најдобар ред затоа што околностите си ги создавав јас, тие беа производ од мислите во мојата фино исчешлана глава. Имав ритуал за кој ми беше потребно токму за местото. Уште кога го открив тоа мое мало царство, инспирирана од глетката, зедов парче хартија и на него го испишав моето име дводимензионално. Во чантата во која го носев буквално целиот прибор кој може да постои и кој е наменет за во училиште, се наоѓаа и ножичките, па затоа мојот конечен производ беше прецизно исечен и името беше отсечено од останатата хартија. Тие букви ги цртав приближно онакви какви што беа буквите кои висеа горе, на зградата. Кога името го имав во моите раце, тогаш можев да си ја исполнам желбата. Го кревав хартиеното име високо поставувајќи го веднаш до буквите на ѕидот од мојата лева страна, едното око го замижував, така што мојот поглед заедно ги опфаќаше малиот и гигантскиот збор од зградата. На тој начин желбата за момент беше реалност: реченицата добиваше еднаква големина и гледав како мојата лична именка и придавка висат на зградата - САРА ЛОВРОВСКИ...
Честопати се повторуваше тоа. Татко ми ќе забележеше од неговата канцеларија дека сум пристигнала почнувајќи го ритуалот и ќе ме довикнеше од прозорецот лоциран под буквите урнувајќи ми ја илузијата:
-Саричке, златна моја, ајде дојди горе, не седи на тој ладен камен, тетка Секретарка веќе ти го подготви твојот омилен чоколаден напиток. Впрочем, нема потреба да си замислуваш такви игри, мила моја, сé ова еден ден ќе биде твое! Ајде, качувај се!
Да, тие зборови секојдневно се спомнуваа: ...сето ова еден ден ќе биде твое.... Тато ме прегрнуваше силно, ме напаѓаше со милион бакнежи и ми ветуваше светла иднина со ниедна грижа. Мене на тие години зборот грижа ми немаше некое посебно значење. A, ако воопшто мораше да го спомнам во мојот детски вокабулар, тогаш тој би бил заменет со друг израз: „Сé уште некупената најнова барбика од излогот; Пак ли домашна работа?!...; Оставете ме да поиграм уште малку, не ми се спие...“ Не дека по секоја цена мораше да ја имам најраскошната русокоса кукла поради која на многу девојчиња им течеа лиги и стаклото од излогот го лепеа со отпечатоци кога поминуваа покрај продавницата, туку секоја моја желба ми беше одобрувана уште пред да ја помислам.
Јас бев девојче, но немав кибритчиња...
Таа година имаше пад на берзата. Не дека знаев што значи тоа, туку тие зборови скришум ги слушнав во разговорот од моите родители. Тој се одвиваше под некој страв. Стравот го забележав во очите на двајцата.
-Зарем не ти кажав стопати дека треба убаво да ги отвориш очите? Како ли сега ќе живееме? Да просиме ли? Да не треба сега да се рамнам со оние од ниската класа? Тоа, извини, ама не го гледаш од мене! Како знаеш, ама да се извлечеш од оваа криза! Ова за мене е премногу!
-Но, жено, дали ти разбираш што зборуваш?! Зарем тебе ти е гајле само што ќе речат другите? Страв ти е дека твоите божемни пријателки нема да те примат нa нивните забави? Зарем не помислуваш на тоа дека ние сме живи и здрави? Барем помисли на Сара, таа сé уште може да успее во животот, ако ние не успеавме...
-Ти мислиш дека јас без скршен денар ќе бидам здрава?! Јас не знам дали воопшто ќе го преживеам овој стрес. Можеби ќе смрзнам од студ живеејќи во некоја колиба како последен просјак! Јас не верував дека ќе излезеш ваков глупак! Ееееј, па ние бевме најбогати во цел град, а сега ќе умреме од глад и срам!
-Лорета, жено моја, не е толку страшно, можеме да преживееме, не сме дојдени до питачки стап! Еве, можеби ќе најдеме од некого мала помош, колку да се снајдеме. Јас за почеток ќе побарам некоја работичка...
-Молам?! Да побараме помош од некого?! Па, ти не си нормален! Побрзо би се сокрила в земја, отколку да барам помош од овие гиздавци во градов! Па, јас имам гордост и име во него, јас претставувам страв и трепет низ овие улици! Нема да дозволам да се спуштам на такво ниско ниво... Јас ти кажав, Симеон: како знаеш и умееш да се извадиш од овие гомненици, инаку, во спротивно: не би сакал да знаеш од мене што ќе добиеш!
Јас бев скриена во ходникот. Вратата од спалната соба во која беа тие беше малку подотворена. Мајка ми беше видно лута, а на татко ми како да му беше повеќе страв од неа, отколку од беспарицата. Таа бесно излезе од спалната и се упати кон скалите кои водеа кон долниот спрат. Мене не ме виде дека шпионирам во ходникот. Кога видов дека исчезна, со мачји чекори се упатив да влезам во спалната, каде што сé уште беше тато. Кутриот, беше седнат на креветот и рацете му беа ставени на главата и бледо гледаше кон подот, како да немаше излез за него. Со натажен глас му викнав од полуотворената врата.
-Татичко, добро ли си?...
Се штрекна. Се сврте кон мене. На него стави насмевка како да нема ниедна грижа, како да не била расправијата од пред малку.
-Саричке моја, па од кога висиш таму на вратата? Дојди, влези да те гушнам.
Влегов повторно со натажено лице. Седнав до него. Ме прегрна.
-Татичко, знам дека не треба да слушам туѓи разговори, но вие бевте толку гласни, што се слушавте низ цела куќа. Всушност, мама повеќе се слушаше... Татичко, дали е сé во ред? Дали е вистина, како што кажа мама, дека ќе живееме во колиба?
Тој само се насмевна. И пак силно ме прегрна.
-Ех, миличка моја, најмиличка, зарем ти не ја знаеш мајка ти? Таа си замислува нешта кои не се вистина, кои постојат само во нејзината глава и знаеш дека мора гласно да ги каже, знаеш дека таа не знае да молчи. Зборува напразно. Можеби ѝ е само страв дека ќе остане без нејзината бунда од овца и нема да ја топли оваа зима!
-Хаха, татичко, не е од овца, од лисица е!
-Ех, лисицо моја, сé си знаеш!... Но, не грижи се, убавице, татичко сé ќе среди... Туку, ајде, време е за в кревет, наутро ќе ми се жалиш дека ти се спие и дека не ти се оди на училиште! Ајде, Саричке, одиме!
Татко ми ме крена високо со рацете. Секогаш ми велеше дека принцеза како мене треба и летајќи да оди в кревет. Тој беше мојот авион кој знаеше како да ме крене високо без да ми е страв и како да ме приземји без да ме повреди. Со него животот ми беше како во сказните. Никој немаше подобар татко од мојот.
Расправијата од моите родители почна да се огледува во натамошниот период. Повеќе не беше како претходно. Дома имаше сé повеќе караници, мајка ми полудуваше, татко ми почна нервно да опаѓа исто како и неговата фирма. Мојот ритуал продолжив да го правам, но за разлика од претходно, јас секој ден гледав како вработените во фирмата си заминуваа со пакети во рацете и повеќе не се враќаа... Татко ми го гледав дури и преку прозорецот од неговата канцеларија како е загрижен. Како да немаше надеж за него.
Внатре не беше исто. Големината на просториите тогаш конечно ја видов. Беа празни и многу тивки. Дури и онаа просторија од каде што секогаш имаше врева, беше само уште една просторија каде се слушаше дури и ехото на чукањето од срцето. Таа просторија беше преполна од компјутери кои беа ставени во црвени кабини составени само од три страни, без покрив и четврта страна на која се седнуваше пред тој апарат. Кабините беа поврзани меѓусебе, а на дрвените штици измеѓу беа оставени слушалките со микрофон со кои вработените дами разговараа со клиентите. Дури и кога не разговараа преку телефонската линија со потенцијалните купувачи, тие беа многу гласни додека ги кажуваа сите оние озборувања кои можат да се слушнат само од жени ставени на куп. Секогаш беше светло. Целите ѕидови беа заменети со прозорци. Тој ден, дури ни сонцето не сакаше да присуствува на големата преселба и беше се скрило зад темните облаци...
Поздравот „Добар ден, млада госпоѓице!“ од чичковците и тетките можев да си го слушнам само во мојата меморија. Овојпат само бев поттуркувана од нив како да им бев пречка во нивното отселување. Јас не постоев во тие моменти, затоа што тие повеќе не зависеа од татко ми.
-Тетка Секретарка, навистина ли си одите? Кој ли сега ќе ми го подготвува најубавото топло чоколатце на цел свет? Јас навистина не сакам да си одите!
Ја тргнав за здолништето. Имав тажен поглед на лицето. Уште да заплачам.
-Ох, мила моја, немој да тагуваш. Јас не си одам од овде поради тебе. Понекогаш животот на возрасните не е толку лесен и луѓето понекогаш мора да си одат. Верувај дека јас најмногу поради тебе би останала тука и по цели денови би ти ги подготвувала највкусните чоколади, но јас морам да имам пари за и моите дечиња дома да имаат што да јадат. Не ми се лутиш, нели среќо?!
Ги свитка колената и се спушти на моја висина. Го остави настрана хартиениот пакет во кој имаше лични работи. Искрено ме прегрна. Го почувствував тоа.
-Мила моја, немој да ме заборавиш. Верувај дека нема ни јас тебе. Да ми растеш голема, здрава, убава и паметна. Ти и сега си мојата најубава убавица, но вети ми дека ќе бидеш паметна и дека ќе ги слушаш мама и тато. Ајде, чао убавице!
Забележав влага во нејзините очи. Се сврте кон излезната врата и како да не сакаше повеќе да ѝ го гледам ликот. Како да го скри од мене. Си замина. Ја зеде во левата рака преполната кутија, а со десната рака забележав како ги допира очите. Не сакав кога луѓето си одат од мене.
-Чичко Компјутер, чичко Компјутер, зарем и ти ќе си одиш?!
Веднаш го забележав и најмудриот од вработените. И тој иташе кон излезот. Во него немаше никаков багаж.
-Ех малечка моја, па што ми останува друго? Каде сите: таму и јас!
Ме помилува по косата. Прилично беше насмеан.
-Не, не, ти ме лажеш, ти немаш во рацете пакет како и другите! Тоа значи дека не си одиш!
Гласно се насмеа.
-Хаха, Саричке, навистина немам багаж, но не дека не сум се спакувал, туку дека нема што да си земам. Мојата работа беше да ги негувам компјутерите, тие беа мојата алатка. Но, ниеден од нив не беше мој, така што немам ни право да си ги однесам дома!
Тој се смееше, но јас сé уште не сфаќав што е смешно.
-Сепак, знаеш ли што ќе понесам дома?
-Што?...
-Споменот на насмевката на најмилото девојче на цел свет! Нормално, ако се насмевнеш за да те запаметам токму така...
Овој пат ми се стопли душичката од убавите зборови на мојот најдраг чичко Компјутер. Не можев, а да не ја исполнам, ако можам да речам, последната желба од него кон мене. Тој ми беше таму како втор татко. За време на работните паузи ме учеше како да управувам со најмоќната кутија на светот, но и воедно ми помагаше како да научам да управувам со мојот свет. Топлата чоколада од тетка Секретарка и топлиот збор од чичко Компјутер беа единствената топлина во таа зграда.
Секако: по татко ми.
-Татичко, може ли да влезам?
Ја подотворив како по навика малку вратата од неговата канцеларија. Тоа го правев кога знаев дека има некаква мака. Овој пат неа ja забележав и во неговите очи.
-Влези, Сара...
Беше свртен со грбот, седнат на кожениот ротирачки стол, а светлината на огромниот прозорец му даваше само привидна светлина на лицето. Од душата му извираа темнини.
Седнав на местото каде седнуваа странките. Ја наведнав главата. Се почувствував дека имам направено некоја беља, па сум отишла на испрашување кај татко ми. Не му реков ништо.
Наеднаш се штрекна тој. Се сврте кон мене. Сé уште немаше барем поднасмевнат израз.
-Беше на училиште?
-Да, бев...
-И?
-И ништо... Учителката повторно беше дотерана со црното костумче и виолетовите штикли.
-Ахам...
Татко ми не изреагира ни на мојот банален одговор. Сигурна сум дека не ме ни слушна што реков.
-Надвор, во ходникот, имаше гужва?
-Ахам. Сите трчаа како попарени.
-Ха, точно така: навистина нé попарија овие одозгора...
Го стави изразот на иронија.
-Татичко, дали мама е лута поради тоа што сите овие луѓе си одат дома?
-Мајка ти му е лута на животот. Никому друг. Таа се надеваше дека секогаш ќе биде како порано, но ете: животот ја изневери!
-Тоа значи дека животот ќе ни се промени? Дали јас ќе треба уште да одам на училиште?
-Не мила моја, јас нема да дозволам твојот живот да се смени. Сé што сум ти ветил, сé ќе се исполни. Верувај му ти на татичко.
-А, мама? До кога ќе биде онака лута? Вчера ја слушнав како зборува за некакво напуштање... Кого ли сака да напушти?
-Не знам мила. Можеби рекла дека ја напуштил паметот!
Конечно се насмевна. И мене ми дојде убаво.
-Татичко, ајде да прошетаме. Одамна не сум била во зоолошката градина. Децата од моето одделение кажаа дека има нови тигри. И дека сé уште биле бебиња!
- Друг пат мила. Сега татичко има работа. Кога ќе се среди сé околу оваа фирма, ветувам дека ќе имам многу повеќе време за да ја посетуваме зоолошката. Барем тогаш ќе знам дека сум конечно помеѓу вистински животни!
Малку по малку зградата се испразни. Го немаше метежот, немаше ни знаци на живот внатре. Немаше дури ни едно цвеќе во саксија. Остана само татко ми кого го посетуваа некои многу сериозни господа. Јас многу се плашев од нив. Изгледаа како да сакаат да му направат нешто лошо на татко ми. Но, и тој го имаше мојот исплашен израз на лицето. Секогаш низ разговорот со нив спомнуваше некои бројки: суми на пари, датуми, број на години. Тие никогаш не покажуваа некои емоции околу кажаните податоци. Не го ни гледаа кога зборуваше. Секогаш беа со некои тефтери во рацете и сé што тој ќе кажеше го запишуваа. Не знаев зошто тоа го правеа, мислев дека најверојатно не можеа да запаметат како секој нормален човек. А, и зошто толку ги запишуваа изјавите од татко ми? Толку ли тој беше паметен, па сакаа да го овековечат неговиот збор?
Како да им беше ладно. Секогаш внатре стоеја со капутите на нив. Никогаш не ги соблекуваа. Можеби тоа за нив беше модерно, па затоа капутите никогаш не ги закопчуваа. Колку повеќе се мафташе капутот на сите страни, толку посилен впечаток оставаше неговиот носител.
-Тато, тато, кои се овие луѓишта?
Им бев многу лута, па низ стегната вилица скришум го прашував татко ми.
-Тие, Саричке, се викаат инспектори. Ја разгледуваат зградата. Гледаат дали татичко твој работел добро.
-Па, јас ќе им кажам дека си работел добро, нема потреба да се рашетуваат овде. Речи им нека си одат!
-Мила, немој да бидеш некултурна, тоа си е нивна работа. Јас знам дека ти секаде би кажала убав збор за мене, но овојпат тие сами нека си видат дали сум јас добар или не. Ајде, оди сега да си поиграш надвор, па кога ќе завршам со овие чичковциве ќе те викнам да си одиме дома. Важи?
Тупнав со ногата. Дувнав силно со носот. Лутината ми се познаваше по целото тело. Ја кренав главата горе и непогледнувајќи во никого со исправен став се упатив кон излезот. Татко ми сепак не ми дозволи да го одбранам од тие пингвини. Излегов надвор, но не ја треснав вратата.
Од тој момент се појави моето прво кибритче.
...
Марија Лозаноска
„Девојчето без кибритчиња“,
- седмата глава од романот Големото Л, 2012